Homolje: Nepresušan izvor čistog vazduha, smaragdno zelene boje i gostoprimivih ljudi

Iako jesen uveliko traje, dani su sve kraći, sunce nam je sve dalje, prema najavama prognostičara, možemo očekivati još sunčanih dana. Ume jesen, itekako, da nas iznenadi i podari nam lepo vreme, koje možemo iskoristiti za boravak u prirodi.Svima nam je jasno da se zbog pandemije koronavirusa mnogo toga promenilo, da su uvedene mere zaštite, da su otkazane mnoge manifestacije, da su zabranjena okupljanja većeg broja ljudi, da se na more nije išlo kao prethodnih godina. Da li zbog svega navedenog ili zbog puke znatiželje za otkrivanjem novih krajeva naše zemlje, ljudi željni odmora okrenuli su se manje-više poznatim turističkim destinacijama, kako u svom regionu, tako i drugim krajevima Srbije.

Braničevski okrug je bogat kraj. Dovoljno je da odete u bilo koju opštinu pronaći ćete izobilje prirodnih blagoteti, koje će vam pružiti kvalitetan odmor, a kojima ćete se sigurno vratiti.

Ono što krasi opštinu Žagubica, jeste, pre svega što se nalazi u srcu Homoljskih planina, što joj omogućava čist vazduh, ali i nepostojanje industrije. Da li je zbog toga na gubitku ili gubitku, procenite sami nakon samo jednog dana boravka u ovoj opštini.

Žagubica je udaljena od Požarevca 95 kilometara, rutom 161 autom stižete za skoro 2 sata. Redakcija RTV Biser nije odolela da zastane pokraj mnogih kulturno-istorijskih spomenika, manastira, vrela, kojima ovaj kraj obiluje. Bujna vegetacija, čist vazduh, prirodne lepote, kakve smo gledali samo na fotografijama i koje su izgledale nestvarno, učinile su da nam kamera i foto-aparati rade skoro čitav dan.

Manastir Blagoveštenje – Kapija Homolja

Na zapadnoj kapiji, na ulazu u gornjačku klisiru i samo Homolje, odakle počinje planinski deo, a na putu prema manastiru Gornjak, u podnožju Vukana, nalaze se ostaci manastira Blagoveštenje. Ovaj deo se zove i Kapija Homolja, jer predstavlja praktično ulazak u žagubički kraj.

„Manastir je sagradio sin kneza Lazara, despot Stefan Lazarević u 14. veku, a u isposnici je boravio Sveti Grigorije Sinaj mlađi, koji je kasnije od 1378. do 1381. godine nadgledao izgradnju manastira Gornjak, zadužbinu kneza Lazara“, priča naš domaćin i vođa puta, mr Vladan Lazić, direktor Turističke organizacije opštine Žagubica.

Od manastira je sačuvana je isposnica. Krajem Drugog svetskog rata, manastir je bio spaljen do temelja, pa kasnije obnovljen. U manastiru borave samo žene, ali nije poznato da li je od početka bio ženski manastir.

Mesto gde Mlava „ćuti“

Krenuvši dalje do Gornjaka, nailazimo na deo koji se zove „Tišina“ ili gde, kako kaže naš vodič, Mlava „ćuti“.

„Prema legendi, za vreme Kosovskog boja, kada je knez Lazar otišao na Kosovo, kneginja Milica je ovde živela sa ostatkom porodice. Glasnik koji je došao sa Kosova, zatekao je Milicu baš na ovom mestu kada je doneo vest da je knez Lazar poginuo. Tog trenutka od tuge zaćutala je priroda, utihnula je Mlava“, priča mr Lazić.

Manastir Gornjak se nalazi na samom ulazu u gornjačku klisuru sa zapadne strane, na levoj obali reke Mlave. Građen je u periodu od 1378. do 1381. godine i zadužbina je kneza Lazara. Za vreme, a i desetak godina nakon Kosovskog boja, u manastiru je živela kneginja Milica sa porodicom. Manastir je rušen kroz vekove, a najveće oštećenje je pretrpeo za vreme Drugog svetskog rata, kada su ga nemački okupatori zapalili i srušili do temelja. Obnovljen je tokom ’70-ih i ’80-ih godina prošlog veka. Gornjak je ženski manastir i nezaobilazan je svim turistima koji prolaze kroz klisuru.

„Kada je reč o verskom turizmu vezanom za opštinu Žagubica, koji je izuzetno i razvijen, manastir Gornjak je nezaobilazna destinacija i zbog izgleda i zbog mesta gde se nalazi, a lepotu upotpunjuje i priroda“, dodaje Lazić.

Put u Gornjak

„Od Velikog Sela do samoga Ždrela

ko da j’ vila neka ćilim razastrela

od zelene trave i svakake šare,

da sebi domami umorne bećare;

pa dokle ti vila lakog sanka bira,

hlađan potok slabe noge ti ispira,

vetrovi ti tihi lepi miris daju,

zaslađene hrane gorkom uzdisaju…

Sa dalekog puta umoran sam seo,

ne bi l’ sanka našo, setan, neveseo.

Povilo se cveće, polegla je trava,

ali mene sanak davno izbegava!

Sila se je misli vrzlo po pameti…

Mnogo li sam strado, kad se srce seti:

Nikad dobro jutro! Nikad dobro veče!…“   – Đura Jakšić

„Manastir Gornjak je poslužio kao inspiracija Đuri Jakšiću da napiše svoju poemu „Put u Gornjak“, a nama je poslužilo kao inspiracija za jednu manifestciju koja se održava od 2006. godine na obali reke Mlave pod okriljem manastira, pod nazivom „Noć u Gornjaku“, na kojoj učestvuju mladi pesnici, afirmisani i neafirmisani govore svoje i stihove drugih autora. Organizatori manifestacije su Kulturno-prosvetni centar i Turistička organizacija opštine Žagubica“, priča mr Lazić.

Poslednjih godina, Homolje i opština Žagubica postaju izuzetno prepoznatljivi na turističkoj mapi Srbije, tako da iz godine u godinu broj turista raste. Ne može se sa preciznošću reći o kom broju turista je reč, zato što su oni, uglavnom, u prolazu, jer smeštajni kapaciteti u ovoj opštini nisu dovoljno veliki da bi prihvatili sve turiste, kojih, po slobodnoj proceni, ima više desetina hiljada.

Na jednoj od najpoznatijih i najposećenijih manifestacija Sabor „Vrela Homolja“, koja se održava svake godine krajem juna, dnevno se predstavi i do 1.200 učesnika, poseti je i do 10.000 turista. Priznaćete, impozantne cifre za tako, ipak, malu opštinu kao što je Žagubica. Onima koji dolaze iz udaljenijih krajeva, neophodno je obezbediti smeštaj. Ima ih dovoljno, ali sa povećanjem broja turista, svakako raste i potražnja za smeštajem.

Kada je reč o povećanju smeštajnih kapaciteta, direktor TO Žagubica mr Vladan Lazić kaže da se uveliko rade projekti, a neki su i na početku realizacije što se tiče same suprastrukture, tj. objekata koji bi bili, pre svega, u vlasništvu Turističke organizacije.

„Kroz razne edukacije, lokalna samouprava u saradnji sa TO Žagubica, pokušava da stanovništvo, na neki način, privoli da počne aktivnije da se bavi ruralnim turizmom, jer svakako je to budućnost, ne samo u Srbiji, nego i u Homolju. To je i prilika za nekategorisane objekte da se kategorišu, da podignu svoju uslugu na viši nivo, a oni koji su već kategorisani, da prošire svoje smeštajne kapacitete“, objašnjava Lazić.

Smaragdno zelena boja Krupajskog vrela poslednjih godina izaziva sve veću pažnju kod turista

Krupajsko vrelo se nalazi u zapadnom podnožju planine Beljanice, sa desne strane Krupajske reke, između sela Milanovac i Krupaja i spada u kategoriju kraških pećinskih izvora i kao takvo je veoma retko i izuzetno lepo. Jedno je od najvećih, najdubljih i najlepših izvora, ne samo u Srbiji, nego, može se s pravom reći, i u Evropi.

Zbog toga što je pećinski izvor, konstantna temperatura vode tokom cele godine je 9 stepeni. Što se tiče samog vrela, dubina u vertikali je 126 metara, odakle vodi jedan horizontalni hodnik dužine 97 metara. Izdašnost vrela u najslabijem delu godine je oko 200 litara u sekundi, a u najjačem delu godine, početkom proleća i u kasnu jesen je čak i do 2.000 litara u sekundi. Vrelo se posle 350 metara uliva u Krupajsku reku, koja se, pak, nakon 400 metara, uliva u Mlavu.

Brojne legende i verovanja su vezani za Krupajsko vrelo, posebno zbog svog izgleda, jer ima, gotovo, magičnu smaragdno zelenu boju, koja nastaje zbog dna koje prekriva neka vrsta trave, što zbog pošumljenosti i refleksije zelenila koje ga okružuje. Iza ujezerene površine, unutar same pećine postoji mnogo veća ujezena površina, kojoj bi moglo da se priđe samo čamcem. Ali, to još uvek nije izvodljivo.

 

Najstariji  verski objekat u Braničevskom okrugu je Trška crkva, koja datira iz 13. veka. Nalazi se na četvrtom kilometru idući od Žagubice ka Petrovcu na Mlavi, u ataru sela Suvi Do. Zanimljivi su reljefni i klesani elementi, a posebno severni grifon koji u prednjim kandžama drži glavu ovna, a u zadnjim glavu čoveka.

Ne zna se ko joj je ktitor, niti kada je podignuta, pošto prvi pisani podatak potiče iz 1734. godine, kada je zabeleženo da je podignuta 460 godina ranije, tj. 1274. godine. Stilska analiza same crkve svedoči da potiče s kraja 13. veka i da pripada Raškom stilu. Prema natpisu sa jedne kamene ploče, crkva je obnavljana 1430. godine, tokom otomanskog perioda se na defteru iz 1572. godine se pominje kao aktivan manastir, nakon čega porušena, da bi krajem 18. veka, bila ponovo obnovljena. Poslednje prepravke i dogradnje, crkva je doživela 1860. godine, kada je radove finansirao trgovac iz Žagubice Lambra Đorđević, a tokom ’80-ih godina 20. veka su na njoj obavljeni konzervatorsko-restauratorski radovi, kojima je crkva poprimila svoj, verovatan, prvobitan izgled.

Trška crkva se nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja. Značajna je po tome što predstavlja redak spomenik Raške škole, koji je podignut u perifernim oblastima tadašnje države Nemanjića, a od 1985. godine je ponovo središte aktivnog ženskog manastira. O crkvi brine paroh Nebojša Đokić.

Nedaleko od Trške crkve nailazimo na Suvodolsko vrelo, koje je poznato po jedinstvenoj manifestaciji „Homoljskoj saksofonijadi“. Ova manifestacija je posvećena Jovanu Stanojeviću, koji je ’60-ih godina prošlog veka prvi „uveo“ saksofon u narodnu muziku, iako je taj instrument karakterističan za žanrove džez i bluz.

„Kao seljačko dete, krišom je prodao vola svog oca i otišao u Beograd. Na Terazijama je tada bila poznata prodavnica muzičkih instrumenata, a Jova u opancima i čakširama od sukna, tražio je saksofon da proba. Počeo je da svira nešto što nema veze ni sa džezom ni sa bluzom, skupio se narod, a prodavac mu je rekao da to nije za njega. Jova je bio uporan, kupio je saksofon i tako samouk, posle tri godine prodao je svoju prvu singl ploču u 100.000 primeraka. Jova je prvo svirao klarinet, ali na nekoj svirci u Jagodini čuo zvuk saksofona i mnogo mu se dopao“, priča Lazić. Jovan Stanojević je napisao veliki broj kola i pesama, a u narodu je poznato „Jovanovo kolo“.

Glas o Stanojevićevim narodnim kolima na saksofonu brzo se širio Jugoslavijom. Izvesno vreme proveo je i sa članovima požarevačkog orkestra „Veseli Moravci“, koje je predvodio tada čuveni harmonikaš i kompozitor Vitomir Životić.

Jovan je 1962. godine snimio prvu ploču, što je bila privilegija malog broja ljudi. Snimio je i svoju kompoziciju „Nova homoljka“. Ploča je postala „zlatna“, jer je prodata u više od 100.000 primeraka, što je bio fantastičan uspeh. Tada je prvi put u našoj zemlji odsvirana i snimljena kompozicija narodne muzike na saksofonu.

Sa svojim „Veselim Moravcima“, Jovan Stanojević je obišao ne samo gradove i sela tadašnje Jugoslavije, već i Evropu. Svirao je sa raznim orkestrima i pratio mnoge pevače. Od RTS, pod upravom Bokija Miloševića i Branimira Đokića, do Milana Babića, Radiše Uroševića, Marinka Rokvića, Gordane Stojićević, Izvorinke Milošević, Radeta Jorovića, Nade Topčagić, Ljube Lukića, Raše Pavlovića, Bore Spužića Кvake…

Komponovao je i snimio veliki broj srpskih i vlaških kola. Kvalitet njegovih kompozicija je u tome što su zasnovane na izvornim i autentičnim narodnim motivima, bez mešanja zvukova sa strane.

Jovan Stanojević preminuo je 1996. godine. Njegova kola su i danas, toliko godina posle nastajanja, na repertoarima svih naših saksofonista i drugih instrumentalista.

Na „Saksofonijadu“ dolazi veliki broj mladih afirmisanih i neafirmisanih muzičara. Takmičenje se odvija u dve kategorije – juniorskoj i seniorskoj, a deo programa čine i revijalni nastupi.

Ono što krasi mesto gde se održava ovo jedinstveno takmičenje, jeste i česma sa izuzetno hladnom pijaćom vodom. Pa ako se nađete na Suvodlskom vrelu, a ožednite, slobodno se možete osvežiti, kao i na svakom drugom mestu u žagubičkom kraju, jer je svaka voda dobra za piće. Ali, svaka.

Tako nas put dalje vodi do još jedno vrela – vrela Mlave. To je jedno od najvećih, najlepših i najdubljih izvora, ne samo u Srbiji, nego i u Evropi. Nalazi se na samom obodu naselja Žagubica, u podnožju planine Beljanice, na nadmorskoj visini od 313 metara. Izmerena dubina vrela je 86 metara, a pretpostavlja se da je mnogo dublje. Ujezerena površina je prečnika 26 metara i konusnog je oblika dubine 23 metra gde se nalazi jedna kamena ploča kao malo zaravnjenje odakle vode ogromni bočni pećinski otvori, gde voda dolazi pod velikim pritiskom. Brojne legende su vezane za ovo vrelo.

 

„Priča se da na dnu vrela „leže“ velike količine zlatnih poluga. Kada su Nemci za vreme Drugog svetsko rata prevozili zlato iz Bora u Beograd, na ovom mestu su stajali da se odmore i okrepe. Naši diverzanti, koji su, neznajući šta je bilo u kamionima, gurali su ih u vrelo. Tako da je zlato ostalo na dnu, a do njega se ne može doći. Svojevremeno, dva profesionalna ronioca su se utopila u ovom vrelu, jer je pritisak vode na 86. metru izuzetno veliki i slaba je vidljivost“, kaže Lazić.

 

Karakteristika vrela Mlave je da se na svakih 30-ak godina dešava čudna pojava. Voda iz vrela prestane da otiče, kao da pri dnu dolazi do nekakvog zatvaranja. Na sreću po biljni i životinjski svet, to traje oko 15 minuta. Potom dolazi do blagog potresa i potmule buke, a nakon toga voda pod velikim pritiskom ponovo poteče. Lazić kaže da se to dešava pod pretpostavkom da dole postoji tektonska ploča koja se pomera i ona koje može da napravi zastoj vode, a s obzirom na to da postoji više pećinskih otvora, pretpostavlja se da možda glavni, pa ako ploča zatvori vodu, veliki pritisak pomeri ploču, što uzrokuje potres.

Za vrelo Mlave se, slobodno, može reći da je „biser“ Homolja, za koje su mnogi čuli i koje vole da posete. Ono što je, takođe, lepo da iznad vrela postoji proplanak, gde se održava jedna od najvećih manifestacija u Žagubici Sabor „Vrela Homolja“. Ovde se održava i takmičenje u pecanju pastrmke, koja se nalazi u svom prirodnom staništu, što je još jedan pokazatelj da je voda čista, bistra i može se piti.

Seoski ili ruralni turizam je poslednjih godina sve popularniji u Srbiji. Sve veći broj povratnika iz inostranstva koji su se penzionisali, odlučuju da ulože o svoje seosko domaćinstvo, a zarada se ostvaruje svaki put kada nekog ugoste.

Kada je reč o verskom turizmu, takođe se beleži porast, kako u Srbiji, tako i u homoljskom kraju. O tome svedoče i fotografije naših prijatelja i rođaka na društvenim mrežama, koji su svaku posetu nekom manastiru ili kulturno-istorijskom spomeniku, zabaležili foto-aparatom ili kamerom. Lepe uspomene i treba čuvati na bilo koji način, svakako.

Ako želite da vidite sve znamenitosti i prirodne lepote Homolja, zaposleni u Turističkoj organizaciji Žagubice, vrlo rado će vam izaći u susret i provesti vas kroz sve krajeve i predele ovog kraja. Osim što ćete se nadisati čistog vazduha i napiti čiste vode, uživaćete i u srpskim i vlaškim specijalitetima. To ni u kom slučaju nemojte propustiti. O gostoprimstvu da i ne govorimo.

Opština Žagubica, pored svog prirodnog bogatstva koje ima, akcenat stavlja i na menifestacioni turizam. Godišnje organizuje oko 15 manifestacija, koje se po svom karakteru, značajno razlikuju od ostalih u Srbiji.  „Kroz manifestacioni turizam, mi prikazujemo našu kulturu, tradiciju, iskonske vrednosti, kolorit nematerijalne baštine u Homolju, kao i gastronomiju, koja je karakteristična po tome što svi proizvodi potiču iz jedne zdrave, nezagađene sredine, jer decenijama unazad kod nas nije razvijena industrija. S jedne strane, finansijske, naravno da je to loše, a s druge strane je velika prednost“, ističe direktor TO Žagubica, mr Vladan Lazić.

Žagubički kraj nije poznat samo po prirodnim lepotama, obroncima hompljskih planina, čistom vodom, gastronomiji, kulturi, tradiciji, muzici, već i po znamenitim ličnostima. Ako smo već pomenuli saksofononistu Jovana Stanojevića, onda je red da pomenemo i vajara Svetomira Arsića Basaru, kome opština Žagubica, a posebno muzej, duguje veliku zahvalnost. U tu čast, Basara je proglašen za počasnog građanina Žagubice.

Zavičajni muzej Homolja u Žagubici, iako to zvuči pomalo neverovatno, postoji tek tri godine. Sagrađen je na prostoru nekadašnjeg Doma kulture, zgrade koja se urušavala. Kada je zgrada adaptirana, opštinske vlasti nisu znale koja će joj namena biti, onda je poznati vajar Svetomir Arsić Basara doneo svoje skulpture iz Petrovca na Mlavi i postavio u centralnom delu nove zgrade, čime započinje razvoj muzeja.

„U drugom delu je bila postavka Narodnog muzeja iz Požarevca „Put kroz istoriju Homolja“, na kojoj su bili izloženi svi predmeti koji su vezani za homoljski kraj. Onda smo i mi počeli da prikupljamo predmete, pa smo napravili arheološku postavku. U pitanju su predmeti koje je muzej kupio od meštana koji žive na arheološkim lokalitetima“, priča prof. Saša Ilić, direktor Zavičajnog muzeja Homolja u Žagubici.

Najveći broj predmeta na arheološkoj postavci potiču sa najznačajnijeg homoljskog arheološkog lokaliteta „Pčelinji krš“ koji se nalazi u ataru sela Laznica. Ovaj lokalitet dominira nad selom i nakon velikih kiša, ljudi koji žive u neposrednoj blizini, nalazili su predmete bukvalno u svojim dvorištima.

 

Pored arheološke postavke, u muzeju se može videti i etnološka postavka pod nazivom „Homolje – ostaci prošlosti“, koja je nastala kupovinom predmeta od lokalnog stanovništva, sredstvima dobijenih od Ministarstva kulture i informisanja. Neke predmete su žitelji i poklanjali muzeju. Ovo su stalne postavke muzeja, kao i Basarine skulpure izrađene u drvetu.

U jednom od galerijskih prostora muzeja nalazi se postavka slika umetnice Marije Aleksić, rodom iz Niša, koja dugi niz godina radi kao nastavnica likovne kulture u Žagubici, inače je članica je Udruženja likovnih umetnika Homolja.

„Njenu izložbu smo otvorili početkom godine, a onda se desila korona i onda smo stali. Trebalo je imamo izložbu Prirodnjačkog muzeja iz Beograda, kao i izložbe lokalnih amaterskih slikara, ali smo morali sve da otkažemo“, priča prof. Ilić i dodaje da je u pripremi nova stalna istorijska postavka, koja će biti posvećena Homolju u Drugom svetskom ratu.

U muzeju se, takođe, može videti i postavka odabranih slika sa svih 15 likovnih kolonija koje su do sada održane u Žagubici. Ove godine je Likovna kolonija otkazana zbog epidemiloške situacije.

Direktor muzeja prof. Saša Ilić nam je otkrio da se trenutno radi na restauraciji rodne kuće Jovana Šerbanovića u Laznici. Kuća je zidana od blata, pa će takva i ostati. U dve od četiri prostorije koliko kuća ima, biće izložene dve etno postavke koju će činiti zatečeni predmeti. Projekat restauracije, u vrednosti od 2,4 miliona dinara, finansira opština Žagubica. U narednom periodu biće samo kuća restaurirana, a na proleće će biti postavljena i ograda i biće uređen prilaz.

Već smo pomenuli da se na teritoriji opštine Žagubica godišnje održi i do 15 manifestacija, koje se po svom karakteru, značajno razlikuju od ostalih u Srbiji, što za „posledicu“ ima veliku posećenost. Turistička organizacija opštine Žagubica je organizator tih manifestacija, koje za cilj imaju, pored ostalog, očuvanje kulture ovog kraja, ali i promociju svih tradiconalnih vrednosti.

U kalendaru manifestacija, prvi datum je već u januaru, kada se održava manifestacija pod nazivom „Starci“ u naselju Vukovac. Već u februaru u Laznici se organizuje „Priveg“. Zbog pandemije koronavirusa, to su i jedine manifestacije održane ove godine, za sad, ali ćemo pomenuti i ostale. April je rezervisan za „Uskršnju tucijadu“, koja se održava u Žagubici, ali se u maju održavaju čak tri manifestacije i to „Markovdanske igre“ u selu Bliznak, „Spasovdanski susreti“ u Krepoljinu i „Sabor frulaša“ u Osanici. Jun je tradicionalno rezervisan za jednu od najvećih manifestacija Sabor „Vrela Homolja“ u Žagubici, a onda u julu, u naselju Suvi Do „Homoljska saksofonijada“. I avgust je bogat događajima, pa tako se u Milanovcu odražavaju „Pantelejmonski susreti“, u Krupaji „Dani dijaspore“ i u Medveđici „Dani proje i sira“. U porti manastira Gornjak, u septembru se održava „Noć u Gornjaku“, a u oktobru „Dan zdrave hrane“ u Laznici“ i „Dani bilja i gljiva“ u Krepoljinu“.

Kroz ove manifestacije, ali kroz druge aktivnosti, Turistička organizacija opštine Žagubica ima cilj da na što kvalitetniji način unapredi turizma u opštini, poboljša uslove za prihvat i boravak turista, podiigne nivo kvaliteta turističkih sadržaja, organizuje manifestacije, promoviše tradicionale vrednosti i obavlja turističke informativno-promotivne delatnosti.

 

 

Tekst je nastao u okviru projekta  “Portret Žagubice” po osnovu Konkursa o sufinansiranju projekata iz budžeta Opštine Žagubica radi ostvarivanja javnog interesa u oblasti javnog informisanja u 2020. godini. Projekat „Portret Žagubice“ promoviše  istorijske činjenice i predanja kao i značaj žagubičkog kraja u kulturnom nasleđu Srbije i afirmiše turistički potencijal opštine na turističkoj mapi Srbije, što za cilj ima podsticaj da se nastavi putem očuvanja ovog bogatstva i svojevrstan dokument koji bi mogao da ostane u nasleđe budućim generacijama istraživača i zaštitara kulturne zaostavštine opštine Žagubica. 

Autor, foto: RTV Biser