Stefan Nemanja je jedan od najistaknutijih srpskih vladara, veliki župan Raške i osnivač dinastija Nemanjića. Zajedno sa sinom Savom postavio je temelje Srpske pravoslavne crkve i izgradio moćnu srpsku srednjovekovnu državu. Njegova vladavina, koja se odvijala u drugoj polovini 12. veka, smatra se ključnim periodom u srpskoj istoriji.
Rođen oko 1113. godine u Ribnici (današnja Podgorica), bio je najmlađi sin vlastelina Zavide. Prvobitno je kršteno po rimokatoličkom obredu, ali je kasnije, po povratku oca u Rašku, ponovo kršteno po pravoslavnom obredu. Njegov uspon počinje 1162. godine, kada mu vizantijski car Manojlo I Komnin dodeljuje županiju Dubočicu, čime postaje carev vazal i jača svoju poziciju u borbi za vlast.
Po dolasku na čelo Raške, Stefan Nemanja podiže prve manastire i stiče podršku crkve i plemstva, što izaziva sukobe među braćom. Tokom političkih previranja bio je nakratko zarobljen, ali je ubrzo preuzeo vlast, porazio najstarijeg brata Tihomira i 1166. godine postao veliki župan Raške. Vizantijski car je pokušao da ga svrgne, ali je Nemanja u bici kod Pantina 1168. godine izvojevao pobedu i učvrstio svoju vlast.
Tokom svoje vladavine (1168–1196), ratovao je protiv Vizantije, Ugarske i Mletačke republike, proširujući teritoriju Raške na Zetu, Neretvi, Nišu, Beogradu i Kosovu. Nakon što je neko vreme bio zarobljen u Carigradu, obnovio je vazne obaveze prema Vizantiji, ali se nakon smrti cara Manojla 1180. godine okreće papstvu i koristi oslabljenu Vizantiju za teritorijalno širenje.
Kao veliki ktitor, Nemanja je podigao brojne crkve i manastire, među kojima se izdvajaju Studenica, Hilandar i Đurđevi Stupovi. Posebno se istakao u borbi protiv bogumila, želeći da učvrsti pravoslavnu veru u svojoj državi. Prema predanju, manastir Đurđevi Stupovi podigao je u znak zahvalnosti svetom Đorđu, kojem se molio tokom zatočeništva u pećini.
Posle što je 1196. godine predao vlast sinu Stefanu Nemanjiću, Raška je nastavila da jača. Stefan Nemanjić je nastavio politiku svog oca, a 1217. godine krunisan je za prvog srpskog kralja. Njegov brat Sava je istorijsko radio na samostalisanju Srpske pravoslavne crkve, što je 1219. godine dovelo do dobijanja autokefalnosti.
Ovaj period postavio je temelj srpske srednjovekovne države, koja će svoj vrhunac doći za vreme cara Dušana sredinom 14. veka.
